Chỉ xuất và phương pháp chỉ xuất

Theo Jule: Sự chỉ xuất rõ ràng là một dạng của sự quy chiếu liên quan chặt chẽ tới ngữ cảnh của người nói, với một khu biệt cơ bản nhất giữa biểu thức chỉ xuất là ở “gần người nói” đối lại với ở “xa người nói”, [103, tr.30], hay nói cách khác, chỉ xuất là sự định vị khoảng cách gần hay xa người nói.

 

Chỉ xuất được thực hiện bằng con đường định vị. Định vị có nghĩa là chỉ rõ không gian – thời gian của sự vật, sự kiện, hiện tượng được nói tới. Định vị không gian, thời gian bao giờ cũng có tọa độ làm mốc còn gọi là tọa độ chuẩn. Tọa độ chuẩn đó là thời gian – không gian trong đó khi cuộc hội thoại diễn ra.

Thông thường, trong ngôn ngữ, người ta dùng ba yếu tố chỉ xuất: a. Yếu tố chỉ xuất nhân xưng: tôi, b. yếu tố chỉ xuất không gian: ở đây, chỗ này, chỗ nọ, chỗ kia.v.v.. c. yếu tố chỉ xuất thời gian: bây giờ, hiện tại, lúc này, ngày mai, hôm qua.v.v.

Sự chỉ xuất rõ ràng là một dạng của sự quy chiếu liên quan mật thiết đến ngữ cảnh của người nói, với một sự khu biệt cơ bản nhất giữa biểu thức chỉ xuất là ở “gần người nói” để đối lại với ở “xa người nói”, hay nói một cách khác. Chỉ xuất là sự định vị khoảng cách gần hay xa người nói. Theo tác giả Nguyễn Thiện Giáp thì “chỉ xuất là một thuật ngữ kỹ thuật dùng để chỉ một trong những cái cơ bản nhất mà chúng ta làm với các phát ngôn. Đó là sự chỉ trỏ bằng ngôn ngữ. Bất cứ hình thức ngôn ngữ nào dùng để chỉ trỏ đều được gọi là biểu thức chỉ trỏ hay các yếu tố trực chỉ” [21, tr.30].

Ví dụ:

Đêm qua ra đứng bờ ao

Trông cá cá lặn trông sao sao mờ

Câu ca dao có sự quy chiếu về sử dụng phương tiện chỉ xuất thông qua sự định vị: Từ chỉ thời gian được sử dụng ở đây « Đêm qua » chỉ là một sự định vị về thời gian diễn xướng, không tương ứng với thời gian hiện thực vốn tồn tại khách quan theo cách tri nhận thông thường. « Bờ ao » là sự định vị không gian của ca dao, không gian diễn xướng.